Кіріспе

Солтүстік Қазақстан облысы — Қазақстан құрамындағы 14 облыстың біреуі, облыс халқы 597 мың тұрғынды құрайды. Ресейдің 3 облысымен және Қазақстанның 3 облысымен:

• солтүстікте – Ресейдің Қорған, Түмен және Омбы облыстарымен
• оңтүстік-шығыста – Қазақстанның Павлодар облысымен
• оңтүстікте – Қазақстанның Ақмола облысымен
• батыста – Қазақстанның Қостанай облысымен шекараласады.

Облыстың әкімшілік орталығы – Петропавл қаласы.

Жағрафиясы

Солтүстік Қазақстан облысы (СҚО) Қазақстанның солтүстігінде орналасқан, ал физико-географиялық қатынаста – Батыс-Сібір жазықтығының оңтүстік шетін және қазақ кең даласының бір бөлігін алады. Жер бедерінде көп көл төмендеулерi, сахаралық ойықтар, аласалау жалдар және жал шұңқырларымен алмасушы бөктерлер бар. Солтүстік-шығыста биіктік 115-120 м, оңтүстік және оңтүстік-шығыста 200 м.

Облыс Ресейдің Калуга, Тула, Томск облыстары орналасқан кеңістікте жайғасады. Бірақ, көлдер мен өзендердің жоқ болуына байланысты ауа райының кенет құрылықтығымен сипатталып, табиғат жағдайы жағынан олардан әлдеқайда ерекшеленеді. Оның ортақ жазықтығы және шектi аумағы еркiн меридиональ мен ендiк ауамен алмасуға мүмкiндiк туғызады.

Ауа-райы

Ауа-райы кенет құрылықты. Қысы аязды және созылмалы (5 айдан көп), аз қарлы, кеуіп қалатын ауа – райының басымдылығынан жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы −18,5 °C, −19,5 °C, шілденің +18,8 °C ч +19,5 °C. Аязсыз кезеңнің созылуы 109-129 тәулік. Тұңбаның орташа шамамен түсуі 300-340 мм, соның ішінде 4-тен 3-і жылдың жылу уақытында.

Өзендері Обы хауызына жатады. Солтүстік Қазақстан облысының маңында Есіл өзенінің (400 км) орта ағысы Иман –Бұрлық және Ақан-Бұрлық қиылысы бар. Солтүстік-Қазақстан облысында 1000-нан аса көлдер бар, ең бастысы солтүстік-батыста орналасқан. Олардың көбісі мезгілді кеуіп қалады. Тұщы су көлдері басым болады. Аса ірілері: Шағлытеңіз, Солтүстік және Оңтүстік Как, Акуш, Таранколь, Менгисор, Бойлық.

Табиғат ресурстары

Облыста алуан түрлі дәрежедегі пайдалы қазбалар шығарылған және зерттелген. 286 шыққан жері барланған. Олардың ішінде 34-металлды, 2-металлды емес, 217-құрылыс және технологиялық шикізат пен 33-жер асты сулары, оның 6-минералды.

Облыс аумағы Солтүстік Қазақстанның уранды-кенді, алмазды және сирек маталлды қалайылы түкпірі болып саналады. Онда минералды шикізаттың маңызды бөліктері табылған, олар Қазақстан Республикасының балансын құрайды: қалайы бойынша -65%, циркониға -36,6%, уранға -19%, титанға -5%, вольфрамға -1,1%. Минералды-шикізат базасының кең өсуі, әсіресе, оңтүстік-батыс облысында қаралған. Бұнда маңызды алтынның шыққан жері мен пайда болуы, күмістің, техникалық және зергерлік алмаздардың, қалайының, титанның, түрлі-түсті және сирек металлдардың, бұрғыланған көмірлердің тізімі бар.

Иеленуге дайын болып Грачевское, Косачинское, Семизбайское уранының шыққан жері саналады. Кеспелтек - титан - циркони кендерi, Сырымбет - қалайы, алтынның шыққан жерi - Солтүстiк Батыстысы және Домбралы – 2 шыққан жеріне өндірістік өңдеу жүргізіліп жатыр.

Пайдалануда тек кейбір құрылыс тастары мен құмдарының шыққан жерлері бар. Теке өзені мен Жақсытұз көлінің шыққан жерінде қайнатылған тұзға зерттеу жүргізіліп, қазба шығару жұмыстары жүргізіліп жатыр. Тұздың қорлары мемлекеттiк балансқа алынған.

Есіл және Айыртау аудандарында алтын мен күмістің шыққан жеріне өндірістік баға беру мақсатында геологиялық зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Кеспелтек - титан - циркони кендерi, Сырымбет – қалайының шыққан жерлеріне өндірістік зерттеу жүргізіліп жатыр.

Жануарлар мен өсімдіктер әлемі

Солтүстiк Қазақстан облысы сахаралық аймақтар мен ағашты дала шектерінде орналасқан. Ағашты далада оңтүстік ағашты даланы және колочнулы ағашты даланы ерекшелейді. Оңтүстік ағашты дала облыстың солтүстігін алып жатыр және боз орманды топырақтардағы қайың мен көк теректі қайың орманы, сілтіленген қара топырақтар және шалғынды құйқалы жерлерде бозды бетегелі дәнді шалғындық далалары бар шақаттар көрсетілген, өлеңтұқымдас батпақтар, кейде талды тоғайлар кездеседі. Колочнулы ағашты дала Солтүстік Қазақстан облысының басым бөлігін алып жатыр. Қозуланған шақаттағы орманды массивтер көк теректі қыршаңқы қайынды құрастырады. Кәдімгі қара топырақтарға жыртылған бозды бетегелі жерлер басым болады. Жабулы аудан аумақтың 8% құрайды, ормандары көбінесе қайыңды болып келеді.

Бұлан, сiбiр елiгi, қабандар мен жыртқыш аңдардан - қасқыр, түлкi - кәдiмгi және қарсақ, қояндар - ақ қоян және орысшыл, жеркесер және кiрпiлер кездеседі. Егеуқұйрық жерсіндірілген. Суаттарда балықтардан шортан, табан, алабұғалар, шытымырлан, аққайраң тағы басқалары жүреді.

Әкімшілік жіктелуі

Облыс 13 ауданға бөлінеді, облыс орталығы – Петропавл қаласы. Қалалар саны – 5. Ауылдар саны – 11. Ауыл-аймақ саны – 204.

Аудандар

• Айыртау ауданы
• Ақжар ауданы
• Мағжан Жұмабаев ауданы
• Есіл ауданы
• Жамбыл ауданы
• Қызылжар ауданы
• Мәмлүт ауданы
• Шал ақын ауданы
• Аққайың ауданы
• Тайынша ауданы
• Тимирязев ауданы
• Уәлиханов ауданы
• Ғабит Мүсірепов атындағы аудан